Moc olejów roślinnych
Oleje surowe zawierają pewne ilości substancji ubocznych korzystnych a także niekorzystnych z punktu widzenia zdrowotnego żywności. Związki prozdrowotne to fosfatydy, białka, tokoferole (różne formy witaminy E) oraz barwniki takie jak beta-karoten. Do związków niepożądanych zaliczanych również do zanieczyszczeń należą wolne kwasy tłuszczowe, produkty oksydacji oraz polimeryzacji.
Oleje roślinne zawierają cenne dla zdrowia składniki odżywcze oraz NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe): z rodziny omega-3 i omega-6. Spożycie kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 obniża znacznie poziom triglicerydów w surowicy krwi kosztem obniżenia cholesterolu. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 wpływają prozdrowotnie na przebieg ciąży, rozwój układu nerwowego w tym mózgu niemowląt, koncentrację i zapamiętywanie u dzieci a także na ostrość widzenia. Ponadto wielonienasycone, długołańcuchowe kwasy tłuszczowe wchodzą w skład błon komórkowych. LC-PUFA z rodziny n-3, do których możemy zaliczyć kwasy eikozapentaenowy oraz dokozaheksaenowy mają duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu i niemowlęcia, zbyt niskie spożycie szczególnie kwasu dokozaheksaenowego mogą powodować lub zwiększać ryzyko występowania u płodu lub dzieci do 2 roku życia zaburzenia widzenia oraz nieprawidłowy rozwój układu nerwowego. Zbyt małe spożycie kwasów z rodziny n-6 zwiększa natomiast ryzyko wystąpienia zakażeń bakteryjnych i wirusowych, niskorosłości oraz patologicznych i nieodwracalnych zmian w płucach, nerkach i wątrobie.
Do olejów roślinnych przetwarzanych przemysłowo dodawane są także witaminy A i D. W olejach jadalnych występują również w niewielkich ilościach sterole (głównie fitosterole), alkohole alifatyczne i węglowodory. Oleje jadalne otrzymuje się najczęściej z tkanek roślinnych (owoców, nasion) lub - rzadziej - zwierzęcych.
Witamina A odpowiada za:
- Procesy widzenia
- Utrzymywanie prawidłowego stanu tkanki nabłonkowej
- Reprodukcję i produkcję nasienia
- Prawidłowy wzrost kośćca
Witamina D
- Indukowanie syntezy białka wiążącego Ca – kontrola transportu Ca w organizmie
- Bierze udział w procesach kostnienia – powstawania związków niezbędnych do budowy kości
- Pobudza mobilizację wapnia z kości w wyniku jego niedoboru w organizmie
- Moduluje aktywność układu immunologicznego
- Bierze udział w regulowaniu ciśnienia krwi
Witamina E
- Chroni witaminy C i A (beta-karoten) przed utlenieniem wewnątrz organizmu jak i w produktach spożywczych
- Przeciwdziała martwicy wątroby oraz występowaniu zmian w układzie nerwowym
- Zapobiega anemii hemolitycznej
- Zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych
- Rozszerzenie naczyń krwionośnych, zapobieganie krzepnięciu krwi
- Jest niezbędna w prawidłowym funkcjonowaniu gonad męskich
- Bierze udział w syntezie hemu
Witamina K
- Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, oraz przeciwbólowe
- Bierze udział w procesach krzepnięcia krwi oraz w procesie oddychania tkankowego
Najważniejszym źródłem NNKT w diecie człowieka są oleje roślinne. Oleje bogate w kwas n-6 to przede wszystkim olej z krokosza barwierskiego (>80%), olej słonecznikowy (>70%) oraz oleje: sojowy i kukurydziany (około 60%). Bogatym źródłem n-6 są również rzadziej spożywane oleje takie jak: olej z pestek winogron (około 80%) i olej bawełniany (około 60%). Olej rzepakowy niskoerukowy zawiera do 30% kwasów z rodziny n-6 i do 14% kwasów z rodziny n-3. Pozostałe oleje zawierają znacznie niższe ilości n-3 w zakresie od poniżej granicy wykrywalności do 1,2%, z wyjątkiem oleju sojowego, w którym zawartość 18:3 n-3 waha się w granicach od 4,5 do 11% wszystkich kwasów tłuszczowych. Olejem o szczególnie wysokiej zawartości kwasów n-3 jest olej lniany (55-60%).
- Olej z orzechów arachidowych
- Olej kukurydziany
- Olej z orzecha włoskiego/orzechowy
- Olej lniany
- Olej z pestek winogron
- Olej sezamowy
- Olej rzepakowy
- Olej słonecznikowy
- Olej rycynowy
- Olej z pestek dyni
Pochodzenie: Indie, USA, Chiny
Olej ten otrzymywany jest z orzechów arachidowych, jest przejrzystym olejem o barwie żółtej oraz orzechowym zapachu i smaku. Jest olejem odpornym na wysoką temperaturę. Stosowany do produkcji kosmetyków, olejków do masażu oraz olejków do kąpieli. Zalecany jest do stosowania na suchą skórę, ze skłonnością do łuszczenia się, przy egzemach a także jako maska do włosów ze skłonnością do łupieżu.
Pochodzenie:
W zależności od procesu powstawania charakteryzuje się różną barwą. Podczas ekstrakcji uzyskuje barwę delikatnie czerwoną natomiast tłoczony na zimno jasnożółtą. Wykazuje naturalny smak kukurydzy. Stosowany jest do produkcji kosmetyków. Polecany dla każdego rodzaju skóry zarówno dla skóry tłustej, mieszanej, dojrzałej, jak i suchej, wrażliwej lub zmęczonej. Wykazuje właściwości odżywcze, uelastyczniające oraz łagodzące. Wykazuje właściwości odżywcze, uelastyczniające, łagodzące, poprawia mikrokrążenie w skórze.
Pochodzenie: Francja, Australia, Nowa Zelandia
Olej ten uzyskiwany jest z tłoczenia miąższu orzechów głównie włoskich. Posiada lekko żółty kolor i orzechowy smak i aromat. W Polsce rzadko spotykany. Używany do dressingów, sałatek z orzechami a także sosów głównie w kuchni chińskiej, francuskiej i włoskiej. Jest nieodporny na wysokie temperatury bowiem może zmieniać smak na gorzki.
Uzyskiwany w wyniku tłoczenia na zimno brązowych nasion lnu o zabarwieniu żółtym i intensywnym, cierpkim smaku. Był znany już w starożytnym Egipcie. Do niedawna używany do celów spożywczych, jednak ze względu na wysoką cenę został wyparty przez inne oleje. Olej lniany używany jest także jako dodatek do olejków do ciała. Wykazuje właściwości regeneracyjne, przeciwzapalne i odmładzające. Doskonały dla skóry tłustej lub stale pękającej.
Jest górnym źródłem kwasu linolowego z rodziny n-6 i dzięki temu wykazuje bardzo korzystne właściwości dla zdrowia. Obniża poziom niepożądanej dla organizmu frakcji cholesterolu LDL oraz polepsza pracę układu sercowo – naczyniowego, ponadto jest także dobrym źródłem witaminy E zwanej również witaminą młodości, która działa pozytywnie na skórę, poprawia odporność organizmu a także wpływa na produkcję L-argininy potrzebnej do produkcji niezbędnego dla zdrowia tlenku azotu. Witamina E jest także jednym z naturalnych przeciwutleniaczy wymiatających wolne rodniki.
Uzyskiwany z tłoczonych na zimno nasion sezamowych. O zabarwieniu od ciemnożółtego do brązowego i łagodnym, orzechowym smaku. Nie odporny na wysoką temperaturę. Używany w kuchni azjatyckiej w celach kulinarnych. Nie nadaje się do smażenia. Polecany do stosowania przy nadciśnieniu tętniczym. Obniżenie ciśnienia jest prawdopodobnie wynikiem zawartych w oleju sezamowym NNKT oraz sezaminy - związku z grupy lignantów. Olej sezamowy jest wykorzystywany do produkcji kosmetyków: olejków do ciała, do masażu , do kąpieli a także do kremów, mleczka przeznaczonych do skóry wrażliwej, suchej, mieszanej i źle ukrwionej. Stosowany także w kosmetykach przeznaczonych do włosów a także kremach chroniących skórę przed słońcem. Nie jet polecany do stosowania w zapaleniach skóry. Wykazuje właściwości rozgrzewające, oczyszczające oraz regulujące pracę gruczołów łojowych. Nadaje skórze gładkość.
Wytwarzany z rzepaku także w Polsce. Jest bogatym źródłem steroli roślinnych i kwasów z rodziny n-3 i n-6. Kwasy te są niezbędne do budowy witaminy D, hormonów, a także ścian komórkowych organizmu. Wskazany do stosowania w wysokich temperaturach. Zawiera najmniej kwasów nasyconych spośród innych olejów, dwukrotnie mniej niż np. oliwa z oliwek. Olej rzepakowy jest także bogatym źródłem tokoferolu czyli witaminy E.
Wytwarzany ze słonecznika. Doskonale nadaje się do sałatek i dresingów. Nie powinien być stosowany wysokich temperatur np. podczas smażenia. Zawiera duże ilości kwasów z rodziny n-6.
Pochodzenie: Egipt, Indie.
Wytwarzany z nasion rośliny zwanej rącznikiem pospolitym poprzez wyciskanie na zimno lub wygotowywanie z wodą. Taki prces powstawania jest konieczny dla wyeliminowania toksycznej substancji zwanej toksoalbuminą zawartej pierwotnie w rączniku pospolitym. Olej rycynowy stosowany jest jako środek przeczyszczający dzięki obecności w nim kwasu rycynowego. Kwas rycynowy uwolniony z glicerydów pod wpływem działania enzymów trawiennych wchodzi w reakcję z jonami sodu zawartymi w treści jelitowej, tworząc sole sodowe (mydło), które drażnią śluzówkę i pobudza perystaltykę. Olej rycynowy stosowany jest w przemyśle kosmetycznym do produkcji odżywek przeznaczonych do włosów suchych i łamliwych. Stosowany również w przemyśle motoryzacyjnym do silników spalinowych polepszających smarowanie silnika. Jest przeciwwskazany do stosowania przez kobiety w ciąży, może przyczyniać się bowiem do poronieni lub wielu innych powikłań.
Pochodzenie: Ameryka Północna, Południowa oraz Syria.
Uzyskiwany w wyniku procesu tłoczenia na zimno pestek dyni. 80% wszystkich kwasów tłuszczowych stanowią w tym oleju kwasy nienasycone. Olej z pestek dyni powinien być stosowany na zimno np. do sałatek czy dressingów. Jest także szeroko rozpowszechniony w przemyśle kosmetycznym. Doskonale nadaje się do każdego typie skóry, wygładza zmarszczki. Może pomagać w zwalczaniu rozstępów, jako dodatek w olejkach do masażu, kremów i peelingów. W swoim składzie zawiera potas, dzięki czemu także oczyszcza skórę. W lecznictwie stosowany przy schorzeniach pęcherza moczowego, dróg moczowych, gruczołu krokowego, regulacji hormonalnej oraz w miażdżycy.
