Jak chronić żołądek dietą?
Żołądek jest to najszersza część cewy pokarmowej, która leży pod przeponą w lewym podżebrzu. Objętość żołądka u dorosłego człowieka wynosi przynajmniej od 1 do 1,5 litra natomiast jego elastyczność może się zwiększać nawet cztero krotnie. Komórki główne żołądka wytwarzają pepsynogen, który w obecności kwasu solnego przekształca się w pepsynę – enzym proteolityczny trawiący białka pochodzące z pożywienia. Ponadto pod wpływem widoku pożywienia, jego zapachu, żucia i połykania komórki okładzinowe żołądka wydzielają kwas solny, który następnie trawi spożyty przez nas pokarm. Niestety w wyniku wadliwego żywienia a także nieodpowiedniego stylu życia zwykle dochodzi do zwiększenia ryzyka występowania wielu chorób w tym żołądka. Przyjrzyjmy się temu z bliska.
Pierwszym i często występującym schorzeniem jest ostre zapalenie żołądka.
Czynniki wywoławcze:
- Alkohol
- Niektóre leki
- Silne kwasy
- Żywność zatruta toksynami wytworzonymi przez bakterie (np. gronkowce)
- Duże urazy
- Stres
- Operacja
- Niektóre choroby
- Zakażenie błony śluzowej żołądka przez Helicobacter pylorii
Okazuje się, że za większość chorób żołądka odpowiedzialna jest bakteria zwaną Helicobacter pylori. Jest to gram-ujemna bakteria o helikalnym kształcie, zaliczana do pałeczek. Jej obecność zwiększa ryzyko wystąpienia takich schorzeń jak zapalenie żołądka typu B (mogące prowadzić do powstania nowotworu) i wrzody trawienne. Obecnie wiadomo, że H. pylori odpowiada w przybliżeniu za 80% przypadków choroby wrzodowej żołądka i 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy.
Objawy ostrego zapalenia żołądka:
- Piekący ból w nadbrzuszu
- Brak łaknienia
- Odbijanie
- Wymioty z domieszką krwi
- Nieprzyjemny smak w ustach
- Inne niespecyficzne objawy: nudności, gorączka
- Dieta płynna
- Dieta płynna wzmocniona
- Dieta papkowata
- Dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
Leczenie
Oprócz postępowania medycznego we wszystkich chorobach żołądka bardzo ważne jest leczenie dietetyczne. Przebiega ono w czterech etapach wprowadzania różnych diet. Na początku:
1. dieta płynna 2. dieta płynna wzmocniona 3. dieta papkowata a na koniec 4. dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowegoCo powoduje silniejsze wydzielanie soku żołądkowego i może się przyczyniać u chorych do podrażnienia śluzówki żołądka:
- Smażone potrawy i wywary z mięsa lub kości
- Przyprawy ostre, takie jak pieprz, papryka, musztarda, gorczyca, chili, curry
- Ocet oraz produkty go zawierające, np. ogórki konserwowe, grzybki marynowane, śledzie
- Kawa, mocna herbata
- Alkohol (dodatkowo podrażnia błonę śluzową żołądka)
- Tytoń – (zmniejsza ukrwienie śluzówki wyściełającej żołądek i dwunastnicę)
- Tłuste sosy sporządzone na zasmażkach
- Galaretki z mięsa lub ryb
- Wywary z silnie aromatycznych warzyw
- Produkty bogate w błonnik pokarmowy
Dieta płynna
- Dieta płynna, pomimo że jest lekkostrawna, opiera się na rozcieńczaniu pokarmów wodą, śmietanką lub mlekiem
- Chorych, którzy nie mogą przyjmować pokarmów, karmi się za pomocą odżywania dożylnego lub sondy dożołądkowej
W skład diety płynnej oraz płynnej wzmocnionej wchodzą:
- Herbata o słabej esencji - osłodzona
- Soki owocowe, soki jarzynowe
- Sok z pomidorów
- Wywary z owoców gotowanych
- Mleko słodkie i zsiadłe
- Kefir, jogurt, śmietanka, śmietana, kakao
- Kisiele mleczne i owocowe półpłynne, kompoty przecierane
- Zupy owocowe przecierane, zupy jarzynowe przecierane, zupy mleczne z kaszką manną lub przetartymi płatkami owsianymi
- Rosół z mięsa lub ryby podprawiony żółtkiem lub jajem, rosół z ryżem przecieranym lub kaszką manną ze zmielonym mięsem (chude mięso mielone w galarecie)
- Barszcz z buraków zabielany z przetartym twarogiem
- Zupy mleczne z przetartymi owocami
Dieta płynna wzmocniona:
Cel diety:
- Ochrona jamy ustnej i przewodu pokarmowego przed podrażnieniami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi
Zalecenia:
- Dieta powinna być bardzo dobrze zbilansowana. Potrawy powinny być gotowane, rozdrabniane i rozcieńczone
Produkty zalecane:
- Kasze w formie kleików
- Mąka
- Biszkopty
- Suchary
- Mleko
- Jaja gotowane
- Żółtka jaj
- Słodka śmietanka
- Olej rzepakowy bezerukowy
- Olej sojowy
- Olej słonecznikowy
- Oliwa z oliwek
- Ziemniaki
- Warzywa gotowane
- Owoce gotowane
- Miód
- Kompoty
- Łagodne przyprawy
Produkty zakazane:
- Pieczywo świeże żytnie, razowe
- Makarony, kasze grube
- Mleko przekwaszone
- Sery żółte, topione
- Jaja na surowo
- Mięsa tłuste
- Wędliny tłuste
- Ryby tłuste
- Smalec, słonina
- Warzywa kapustne, cebulowe, papryka, ogórki
- Suche nasiona roślin strączkowych, brukiew, rzepa
- Gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, owoce
- Orzechy, chałwa, czekolada
- Ostre przyprawy
- Alkohol
Dieta papkowata to rozdrobnione produkty spożywcze. Z czasem po zregenerowaniu śluzówki żołądka przechodzi się na dietę lekkostrawną o czym decyduje lekarz w porozumieniu z dietetykiem.
Produkty zalecane w diecie lekkostrawnej:
- Pieczywo jasne i czerstwe, sucharki, drobne kasze
- Mleko słodkie i zsiadłe, twaróg zwykły i homogenizowany
- Jaja gotowane na miękko, w koszulkach, na parze
- Chude mięsa i wędliny, ryby
- Masło, słodka śmietanka, oleje roślinne
- Ziemniaki gotowane lub puree
- Warzywa bez kapustnych, strączkowych
- Owoce dojrzałe, bez skórki i pestek
- Cukier, miód, dżemy, galaretki
Przewlekłe zapalenie żołądka.
Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia żołądka jest:
- Zakażenie bakterią Helicobacter pylori (ok. 85% przypadków)
- Zapalenie obejmuje część odźwiernikową żołądka i przesuwa się na trzon, powodując zmniejszenie liczby komórek okładzinowych gruczołów żołądka właściwych, co z kolei prowadzi do zmniejszenia wytwarzania kwasu solnego i do niedokwaśności
- Rzadszą przyczyną powodującą przewlekłe zapalenie żołądka są czynniki chemiczne (chemiczne zapalenie żołądka - ok. 10% przypadków). Jest ono spowodowane przedostawaniem się żółci z dwunastnicy do żołądka.
Statystyki:
- U około 5% osób z przewlekłym zapaleniem żołądka - jest ono wywołane przez autoprzeciwciała. Mówimy wtedy o autoimmunologicznym zapaleniu żołądka. W chorobie tej organizm osoby chorej produkuje przeciwciała przeciwko własnym komórkom okładzinowym (90%) i przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (50%). Wskutek zaniku komórek okładzinowych przestaje być produkowany kwas solny i dochodzi do bezkwaśności oraz braku czynnika wewnętrznego, co doprowadza do niedokrwistości z niedoboru witaminy BI2
- Większość osób z przewlekłym zapaleniem żołądka nie odczuwa żadnych dolegliwości
- U części osób mogą wystąpić takie objawy, jak: uczucie pełności po jedzeniu, wzdęcie brzucha
- Leczenie jest ustalane przez lekarza, a w postępowaniu dietetycznym stosuje się dietę łatwo strawną z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
Wrzodem trawiennym nazywamy ograniczony ubytek błony śluzowej, który przechodzi poza błonę śluzową i sięga co najmniej do warstwy mięśniowej ściany żołądka.
Nadżerką nazywamy natomiast ograniczony ubytek błony śluzowej. Choroba wrzodowa dotyczy około 10% populacji. Najczęściej występuje między 25 a 55 rokiem życia.
Owrzodzenie dwunastnicy i żołądka
Chorobą wrzodową nazywany schorzenie warunkujące przewlekłe owrzodzenia, które goją się wolno i mają tendencje do nawracania szczególnie w okresie wiosny i jesieni. Owrzodzenie dwunastnicy występuje 4 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Owrzodzenie żołądka jest tak samo częste u obu płci. Ostry wrzód może występować np. na skutek gwałtownego urazu, stresu, oparzenia lub operacji. Choroba wrzodowa jest głównie wywołana poprzez czynniki genetyczne (np. wrzody dwunastnicy obserwuje się częściej u osób z grupą krwi 0), osłabienie czynników chroniących błonę śluzową, niektóre choroby.
Leczenie dietetyczne
Z diety należy wyeliminować:
- Pokarmy pobudzające wydzielanie soku żołądkowego
- Potrawy tłuste (ponieważ długo przebywają one w żołądku, co może prowadzić do wystąpienia lub nasilenia się objawów bólowych)
Należy stosować dietę łatwostrawną z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Można stosować łagodne przyprawy.
Mleko i przetwory mleczne
- Nie należy spożywać nadmiernych ilości mleka i słodkiej śmietanki. Powodują one początkowo złagodzenie objawów, ale ich zbyt częste spożywanie może pobudzać wydzielanie kwasu solnego i prowadzić do nasilenia bólu.
- Nie należy przekraczać ilości około 1 litra mleka dziennie
Warzywa i owoce
- Warzywa i owoce powinny być podawane w okresie remisji choroby
- W okresie zaostrzeń można podawać przeciery warzywne i owocowe, soki z warzyw i owoców
- Szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednią ilość witaminy C, ponieważ mogą wystąpić jej braki z powodu wykluczenia z diety źle tolerowanych surowych warzyw i owoców
Witaminy
- Jeśli występują krwawienia z przewodu pokarmowego, należy zapewnić wystarczającą ilość witaminy BI2, kwasu foliowego i żelaza aby nie puścić do niedokrwistości.
Dieta w chorobie wrzodowej
- U osób, u których występują objawy ostrej choroby (wymioty, biegunki, krwawienie z przewodu pokarmowego), w początkowym okresie występuje konieczność zastosowania diety płynnej, a w miarę poprawy stanu ogólnego pacjenta diety płynnej wzmocnionej i diety papkowatej oraz diety łatwostrawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.
- Dietę łatwostrawną z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego stosuje się u osób w czasie gojenia się wrzodu
- Jednak w miarę upływu czasu dietę tę można złagodzić, jak najbardziej upodobniając ją do żywienia osób zdrowych
- Należy utrzymać tylko eliminację produktów i potraw indywidualnie źle tolerowanych
Choroba refluksowa żoładkowo-przełykowa
Jest to obecność wywołanych powtarzalnymi epizodami refluksu żołądkowo-przełykowego uszkodzeń błony śluzowej i/lub zespół typowych dolegliwości w sposób istotny pogarszający życie chorego.
Refluks – definicja
Refluks fizjologiczny – u każdego po posiłku, krótkotrwały
Refluks patologiczny – w okresie nie związanym z przyjmowaniem posiłków, długotrwały, duże nasilenie występuje w godzinach nocnych.
Przyczyna choroby
Główną przyczyną choroby refluksowej jest spontaniczna, przejściowa relaksacja zwieracza dolnego przełyku. Rozkurcz zwieracza dolnego przełyku uwarunkowany jest rozdęciem dna żołądka.
Czynniki ryzyka:
- Czynniki genetyczne
- Płeć męska: cięższy przebieg
- BMI > 25 kg/m2
- Palenie tytoniu
- Alkohol
- Kawa
- Czekolada – ma wpływ na zwieracz dolny przełyku
Leczenie choroby refleksowej u dzieci:
- Leczenie ułożeniowe – tak zwana pozycja Trendelenburga
- Zagęszczanie pokarmu: guma skrobiowa z nasion fasoli, preparaty z nasion chleba świętojańskiego, skrobia ryżowa, skrobia ziemniaczana
- Dieta: częstsze karmienia mniejszymi porcjami
- Dzieci starsze: norma białkowa, bez napojów gazowanych, zimnych, pikantnych potraw, posiłków wzdymających
- Unikanie używek
- Zmiana stylu życia
- Redukcja masy ciała
- Leki zobojętniające kwas solny
- Leczenie operacyjne
