Czym jest niedokrwistość (anemia)?
Niedokrwistość to choroba, która dotyczy 1-10% populacji w krajach rozwiniętych i aż 60% populacji w krajach rozwijających się. Główną przyczyna niedokrwistości jest niedobór żelaza. Wyróżniamy trzy podstawowe grupy na jakie możemy podzielić tę jednostkę chorobową: niedokrwistość spowodowana utrata krwi, niedokrwistość powstała na skutek nieprawidłowej erytropoezy (wytwarzania erytrocytów) oraz niedokrwistość związana ze zbyt krótkim czasem życia erytrocytów (czerwonych ciałek krwi).
Niedokrwistość czyli „anemia” - diagnozowana jest jako schorzenie występujące w przypadku niższych niż wskazuje norma wartości we krwi:
- hemoglobiny (poniżej 120 g/l)
- erytrocytów ( u kobiet poniżej 3,9 mln/mm3 a u mężczyzn poniżej 4,3 mln/mm3)
Dlaczego niedokrwistość dotyczy głównie kobiet?
- Rezerwy żelaza w organizmie kobiet są znacznie mniejsze niż u mężczyzn (mężczyźni ok.1000 mg., kobiety ok.300 mg.),
- Zagrożenie niedokrwistością u kobiet w wieku rozrodczym jest większe z powodu utraty krwi w trakcie miesiączki (niedobór żelaza), a także zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek w trakcie ciąży,
- W okresie ciąży oraz podczas karmienia piersią u wzrasta zapotrzebowanie na kwas foliowy oraz witaminę B12, przy braku odpowiedniej suplementacji może dochodzić do występowania niedoborów tych związków oraz anemii.
80% wszystkich przypadków niedokrwistości spowodowane jest niedoborem żelaza, 20% to niedokrwistość:
- Megaloplastyczna (z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego)
- Złośliwa
- Aplastyczna
- Sierpowatokrwinkowa
- Hemolityczna
Główne przyczyny niedokrwistości:
- Utrata krwi podczas miesiączki
- Nadmierne krwawienie
- Dieta uboga w żelazo i foliany
- Ciąża i karmienie
- Złe wchłanianie żelaza z pożywienia
- Zaburzenia czynności szpiku kostnego
Objawy niedokrwistości:
- Łatwe męczenie się
- Blada skóra
- Skłonność do omdleń
- Łamliwość paznokci
- Pieczenie języka
- Zmniejszenie wydajności pracy
- Obniżona zdolność do utrzymania właściwej temperatury ciała
Składniki mineralne odgrywające kluczową rolę w niedokrwistości:
Żelazo jest niezbędne do wzrostu i rozwoju tkanek oraz utrzymania odpowiedniej zawartości hemoglobiny w krwinkach czerwonych. Wyróżniamy żelazo hemowe i niehemowe.
- Hemowe
- Jego źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego
- Organizm wchłania go więcej niż żelaza niehemowego
- Niehemowe
- Występuje w produktach roślinnych
- Występuje głównie w formie soli żelazawych
Straty żelaza u kobiet:
- Charakter miesiączkowania ma ścisły związek z niedoborem żelaza i niedokrwistością z niedoboru żelaza.
- Wzrost ilości utraconej krwi miesiączkowania powoduje obniżenie zapasów żelaza narządowo- tkankowych.
Jak zwiększyć wchłanianie żelaza?
W jadłospisach należy uwzględnić dużą ilość warzyw i owoców bogatych w witaminę C, która zwiększa nawet 2-3 krotnie przyswajanie żelaza
- zaleca się spożywanie 75mg witaminy C dziennie. tzn. ok. 400 g warzyw i owoców ją zawierających.
- wchłanianie jest większe z produktów pochodzenia zwierzęcego, występuje tam żelazo łatwo przyswajalne (hemowe). Jego źródłem jest mięso zwłaszcza ciemne, podroby, a także ryby,
- spożywanie produktów o dużej zawartości żelaza tj.: soja, kakao, wątroba, fasola, zarodki pszenne
- Spożywanie produktów o niskim pH (np. produkty zawierające kwas mlekowy, kwas cytrynowy, niektóre aminokwasy, cysteina)
Co utrudnia wchłanianie żelaza?
- kawa i herbata, napoje te zawierają dużo taniny, która hamuje wchłanianie żelaza)
- związki fitynowe takie jak: węglany, octany, fosforany, które znajdują się w jajach, śmietanie i innych tłuszczach - dlatego niekorzystna np. dla sportowców jest dieta wysoko tłuszczowa, ponieważ związki zawarte w tłuszczach utrudniają wchłanianie żelaza , należy także unikać potraw smażonych w tradycyjny sposób
- duża ilość błonnika
- niektóre białka (kazeina, białka serwatkowe), wapń, mangan, miedź, cynk
Przyczyny niedoborów żelaza:
- Błędy żywieniowe
- Krwotoki, zabiegi operacyjne oraz urazy
- Nieumiejętne odchudzanie
- Nieprawidłowe wchłanianie w jelitach
- Źle zbilansowana dieta wegetariańska oraz wegańska
Zapotrzebowanie na żelazo:
Grupa, płeć, wiek Żelazo (mg) Dzieci
1-3
4-6
7-9
Chłopcy i dziewczęta
10-18
7
10
10
8-11Mężczyźni 10 Kobiety
19-50
51<18
10Ciąża
Laktacja27
10Witamina C
Kolejnym ważnym elementem profilaktyki przeciw niedokrwistości jest przyjmowanie w ciągu dnia pożywienia z odpowiednią ilością witaminy C, która przyspiesza wchłanianie żelaza w organizmie.
Gdzie jej szukać?
- Warzywa np.: kapusta biała, włoska, czerwona, pekińska oraz brukselka, brokuły, kalafior, kalarepa oraz nać pietruszki, koper zielony, szczypiorek, chrzan, papryka czerwona
- Wszystkie owoce jagodowe np.: porzeczki czarne, czerwone i białe, truskawki, maliny, jeżyny, czarne jagody, borówki, agrest, żurawina, owoce dzikiej róży
- Owoce cytrusowe np. cytryny, grejpfruty, pomarańcze, mandarynki.
Witamina B12
- Jest niezbędna do rozmnażania się komórek ustrojowych. Jej brak powoduje upośledzenie syntezy DNA, przyczynia się także do występowania niedokrwistości. Najbardziej narażone osoby na niedobory witaminy B12 to wegetarianie, niemowlęta, osoby starsze oraz alkoholicy.
Skutki niedoborów witaminy B12
- Zaburzenia w układzie krwiotwórczym (zmiany w krwinkach) – anemia megaloblastyczna
- Nieodwracalne uszkodzenie układu nerwowego związane z demielinizacją mózgu oraz nerwów obwodowych
Najlepsze źródła pokarmowe
- Dobrymi źródłami tej witaminy są przede wszystkim produkty odzwierzęce takie jak:
- Podroby
- Niektóre ryby
- Sery dojrzewające
- Jaja